Donderdag 11 februari j.l. bezocht Richard Koo, chef-econoom van het Japanse Nomura-instituut, Amsterdam op uitnodiging van het CFA Institute en hield een toespraak over wat hij de “balansrecessie” noemt. In een daaropvolgend interview met NRC-redacteur Maarten Schinkel zegt hij: “Als ik moet kiezen tussen de negatieve toekomstige gevolgen van Qualitative Easing (RV: het opkopen van staatsobligaties door centrale banken om geld in het financiële systeem te pompen) en een enorme overheidsschuld, dan koos ik zonder dralen voor het laatste. Dat zou in ieder geval een positieve invloed op de reële economie hebben gehad.” Al jaren pleit ik voor een welhaast Keynesiaanse aanpak van onze huidige financiële én sociaaleconomische crisis. Als de overheid zou investeren in grote, liefst complexe en duurzame infrastructurele projecten dan zou het effect op de reële economie (Banen! Banen! Banen!) vele malen groter zijn geweest dan de huidige monetaire maatregelen, die hebben geleid tot zeer lage (soms zelf negatieve) rentestanden, inclusief het zeer nadelige effect op ons pensioensysteem.

Grote, duurzame infrastructurele projecten

Zelfs in “Dienstenland Nederland” zullen de volgende projecten een zeer gunstig en direct effect hebben op de werkgelegenheid:

• Hoofdverkeerswegennet naar tenminste 2x vierstroken plus “secure lane” op ecologisch verantwoorde wijze
• Provinciale wegennet structureel verbeteren (= veiliger maken) op ecologisch verantwoorde wijze
• Hogesnelheidslijn met prioriteit verbeteren en uitbreiden i.s.m. België, Duitsland en Frankrijk
• Alle bestaande gelijkvloerse kruisingen van weg/spoor ombouwen naar ongelijkvloers
• Ecologische hoofdstructuur versneld verbeteren
• Hoofdvaarwegennet op ecologisch verantwoorde wijze verbeteren (bijvoorbeeld vergroten van sluizencomplex in de Afsluitdijk)
• Investeringen in Onderwijs aanzienlijk opvoeren (meer leraren, meer diversiteit)
• Investeringen in Zorg aanzienlijk opvoeren (schadelijke bezuinigingen terugdraaien)
• Zorg voor 65+ op Achtzaam peil brengen, incl. maatwerk
• Investeren in betere verdeling Werk en Zorg (ruime kinderopvang, meer diversiteit)
• Cultuur sterker maken en schadelijke bezuinigingen terugdraaien
• Herinvesteren in Onderzoek & Ontwikkeling (Scientific)
• Strategisch Technologieplan opstellen en onverwijld uitvoeren dat verder reikt dan het Deltaplan ICT (Technology)
• Strategisch Industrieplan opstellen en onverwijld uitvoeren dat verder reikt dan olie, gas en chemie (Engineering)
• Strategisch Wiskundeplan opstellen en onverwijld uitvoeren, inclusief diversiteit (Mathematics)
• Cybercriminaliteit krachtig aanpakken door gerichte investeringen in Nationale Politie
• Investeren in duurzame energie: water-, wind- en zonne-energie
• Investeren in duurzame sport- en recreatiegebieden (à la Alpe de Flevo)
• Pensioenleeftijd handhaven op 65 jaar en doorwerken na 65 jaar veel beter faciliteren

Deze projectenlijst is beslist niet uitputtend. Door reflectie vinden we vast nog veel meer creatieve, duurzame en innovatieve projecten. Juist door bij investeringen veel aandacht uit te laten gaan naar ecologische duurzaamheid, zal veel creativiteit en innovatiekracht vereist zijn. Beide zijn in onze diverse Nederlandse samenleving rijk voor handen. Ik verwacht vooral van onze competente vrouwen veel input!

Geld is gratis en wij betalen de prijs

Inmiddels erkennen alle zichzelf respecterende economen dat de lage rente een probleem is. Maar zolang die rente laag is, kan onze overheid daar van profiteren door tegen zeer lage kosten geld te lenen en te gebruiken om te investeren in bovengenoemde projecten. Natuurlijk neemt daardoor de overheidsschuld toe. Maar dat kunnen we ons tijdelijk best veroorloven als daardoor meer mannen en vrouwen aan het werk kunnen in de wetenschap, de technologie, de industrie, de wiskunde (STEM zeggen de Amerikanen) en de dienstverlening. Zowel de bedrijven als de mensen zullen door de toegenomen werkgelegenheid in staat zijn om weer te investeren, meer te consumeren en meer belasting af te dragen. En de La Ligna’s, de Paradigits, Foto Kleins, de V&D’s, de Scapino’s, de Manfields, de Actiesporten, de DA-drogisterijen en de bakker op de hoek van de straat profiteren mee c.q. krijgen lucht om hun sleetse business modellen snel aan te passen aan de nieuwe e-markt omstandigheden.

Dat klinkt allemaal veel beter dan het huidige beleid dat burgers en bedrijven stimuleert om uitsluitend hun beschadigde balans te repareren. Hoe meer bedrijven en burgers bezuinigen door hun schulden en hypotheken af te lossen in plaats van te investeren en te consumeren, hoe dieper de economie in het slop raakt. Als daarbij ook nog eens de overheid bezuinigt, dan stort de economie echt in elkaar. En dat gebeurt ook vandaag de dag ondanks alle grootspraak van onze politieke leiders.

De monetaristen voeren aan dat als bedrijven en burgers hun schulden aflossen al dat gespaarde en terugbetaalde geld naar de financiële sector gaat. Die neemt al dat geld in en zou dat dan weer uitlenen. Maar er blijkt niemand te zijn om het aan uit te lenen, zelfs de overheid bezuinigt! Het opkopen van staatsobligaties door de centrale banken – de zogenoemde Quantitative Easing (QE) – die daarmee nog meer geld in het financiële systeem pompen, werkt niet en heeft ook nooit gewerkt. Hier maakt Richard Koo een vergelijking met de Japanse crises van 1997 en 2001: de Japanse overheid bleef altijd geld lenen ondanks de gemaakte fouten zoals de bezuinigingen en lastenverhogingen uit diezelfde jaren. Ons huidige beleid stapelt alle fouten bij elkaar op. Koo waarschuwt nu voor een grotere depressie in Europa dan de Grote Depressie die volgde op de beurskrach van 1929.

Overheid: stop met bezuinigen!

Volgens het Europese Stabiliteits- en groeipact uit 1997 mag het begrotingstekort niet groter zijn dan 3% van het bruto binnenlands product (bbp). De Eurolanden krijgen hun huishoudboekje steeds beter op orde. Het begrotingstekort zal van gemiddeld 1,9 procent in 2015 verder dalen naar 1,7 procent in 2016 als de plannen van de eurolanden worden uitgevoerd.

Volgens datzelfde pact uit 1997 mag de staatsschuld niet groter zijn dan 60% van het bruto binnenlands product. Nederland zit met een staatsschuld van ca. 70% van het bbp onder het Europese gemiddelde. Duitsland zit rond de 80%. Hoewel ook de schulden van landen dalen, maken de monetaristen in Brussel zich daar nog wel grote zorgen over. Het staat sneller herstel van de economie in de weg. ”Er is grond voor voorzichtig optimisme”, zei Eurocommissaris en vicevoorzitter Valdis Dombrovskis (Euro en Sociale Dialoog). Maar is deze bezuinigingspolitiek dan de oplossing? “Nee!”, zegt Richard Koo, “Het is extreem gevaarlijk en de economen bij de ECB weten dit. Maar de top denkt anders.”

Stimulerend begrotingsbeleid is het antwoord

Tegenstanders van Keynes voeren altijd aan dat het laten oplopen van de overheidsschuld ter faveure van de reële economie aanleiding geeft tot hoogoplopende inflatie met alle gevolgen van dien. Koo toont aan dat ook QE een inflatoire bom legt onder onze economie. Reeds nu zit er door QE 2.300 miljard dollar aan overtollige cashreserves in het Amerikaanse banksysteem; zestien maal meer dan wat nodig is. En de ECB koopt sinds april 2015 obligaties op tot een bedrag van 1.140 miljard euro. Als dat plotseling vrijkomt, dan schiet de inflatie als een raket omhoog.

Een stimulerend begrotingsbeleid zoals hierboven verwoord in een groot aantal grote, duurzame en wellicht infrastructurele projecten is het antwoord. En het rente-instrument is volop beschikbaar om tijdig het gevaar van inflatie in de hand te houden. Laten we wel zijn: een inflatie van 3% tot zelfs 4% zou zeer goed zijn voor onze economie en een gunstig effect hebben op onze schuldenpositie. Een enigszins oplopende en goed in de hand gehouden rente heeft dan ook nog eens een zeer gunstig effect op ons pensioenstelsel. Terwijl de pensioenfondsen prima resultaten scoren op hun beleggingen, moeten zij op dit moment met een onnodig laag gehouden rekenrente hun toekomstige verplichtingen “berekenen”. Derhalve wordt de Nederlandse werknemer twee keer genaaid: eerst bij het vaststellen en afdragen van zijn pensioenpremie en vervolgens bij het vaststellen van de hoogte van zijn niet of nauwelijks geïndiceerde pensioen. De effecten van de welbekende woekerpolissen dreunen nog steeds na…

Kortom: overheid, stop met bezuinigen en investeer breed en diep in grote, duurzame en reële projecten, laat de inflatie licht oplopen (tot 3%, maximaal 4%) en gebruik het rentewapen wanneer nodig. Centrale banken, stop met QE en breng al het opgespaarde geld met zorgvuldig beleid terug in de reële economie. Voor herstel nu en een betere toekomst. Het alternatief is geenszins aantrekkelijk: ook Koo ziet de symptomen van een opkomende werkelijk Grote Depressie. En gezien de stand van de huidige politieke mentaliteit en het huidige Nederlandse en Europese – gebrek aan “divers” – leiderschap: chaos en oorlog.

Keynes is dood, lang leve Keynes!