Vrijheid van Meningsuiting, die kennen we – en hoe?! Gelijkheid is al lastiger – “some pigs are more equal than other pigs”. En Broederschap, tja – we zien die vervelende vluchtelingen liever gaan dan komen, toch? Hoe zo “broederschap”… Nee, die vrijheid, Mijn Vrijheid, dat deel uit de erfenis van de Franse Revolutie bevalt mij heel goed. Ik zeg gewoon wat ik denk. Als ik denk dat jij een “gelukzoeker” bent, dan zeg ik dat gewoon. Al ben je door omstandigheden in de WW beland, ben je door het noodlot in een rolstoel en de WIA beland, of nog irritanter, als alleenstaande moeder met twee jonge kinderen in de bijstand en de schuldsanering terecht gekomen: jullie zijn allemaal “gelukzoekers”. Hand ophouden, woning opeisen en er niks voor willen doen. Geen tomaat zal door jullie in Westland worden geplukt. En dan ook nog die “gelukzoekers” uit Holms, Kobani, Palmyra, … Mijn Vrijheid overstijgt alles en iedereen…

De leus ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ werd geïntroduceerd tijdens de Franse Revolutie (1789), maar werd pas volop in gebruik genomen bij de oprichting van de Derde Franse Republiek in 1870 – bijna honderd jaar later. Nu is het de lijfspreuk van Frankrijk. Daar lijkt goed over nagedacht. Dus dacht ik: “Kom, ik reflecteer eens even lekker mee”. Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap is geen menukaart. Het is een uitgebalanceerd driegangenmenu waarvan alle ingrediënten onlosmakelijk bij elkaar horen. Na zo’n machtige maaltijd sta je op van tafel en loop je naar een fijne relaxfauteuil om nog eens heerlijk na te tafelen. Vrijheid? Gelijkheid? Broederschap? Waar staan zij eigenlijk voor?

Deze drie woorden vertegenwoordigen drie universele waarden. Waarden die mensen over de hele wereld zouden mogen inspireren, motiveren en stimuleren om in hun gedrag en houding precies dat te laten zien: vrijheid, gelijkheid en broederschap. En terwijl ik hier over nadacht, werd ik onlangs getroffen door een brief van een 20 jaar jonge gehandicapte vrouw in Frankrijk. Zij kent een ernstige lichamelijke beperking, waardoor zij voor de rest van haar leven veroordeeld is tot de rolstoel. Zij ziet en ervaart dagelijks de onvoorwaardelijke liefde en zorg van haar ouders en haar zussen. En toch maakt zij zich zorgen over haar toekomst. Ook in Frankrijk wordt sterk bezuinigd op de zorg. Datzelfde Frankrijk dat vorig jaar een paar flinke emotionele klappen heeft moeten incasseren.

In haar brief doet zij een beroep op deze drie universele kernwaarden: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Zij schrijft onder meer: “Alle mensen zijn in vrijheid geboren en allemaal gelijk in rechte, onze fundamentele beginselen. (…) Ik ben 20 jaar oud! Ik ben volwassen, ik ben vrij, vrij om te genieten en vrij om mijn onafhankelijkheid terug te winnen. Ik ben 20 jaar oud! Ik begrijp goed wat gelijke kansen en rechten in mijn land voor mij betekenen. Ik ben 20 jaar oud!  Ik heb het recht om mijn eigen plek te kiezen alsmede mijn manier van leven. Ik ben 20 jaar oud! Ik ben motorisch gehandicapt, maar de sociale instellingen in mijn land hebben mij laten vallen omdat ik niet ‘binnen hun structuur pas’”. Zo sterk worden deze drie fundamentele, universele kernwaarden beleefd en gevoeld.

De Nederlandse schrijfster Joke Hermsen zei het zo in NRC “Sprekend” op 4 juli 2015: “De mens is een tweestemmig wezen. Er is het uiterlijke ik, het paspoort. In mijn geval: 53 jaar, moeder van twee kinderen, schrijfster, filosoof. Maar dat vertelt niet wie ik ben. Het uiterlijke ik is zegbaar, scanbaar ook, het gedeelte dat neurobioloog Dick Swaab en consorten willen erkennen. Wij zijn ons brein. Maar achter die meetbare materie schuilt het zelf, dat reflecteert en betekenisvolle vragen stelt als welke kant wil ik nu werkelijk op met mijzelf, mijn kinderen, de wereld? Wie die tweestemmigheid ontkent, reduceert de mens tot een ding.” Het zelf dat reflecteert en betekenisvolle vragen stelt. Kijk, dat moet kunnen onder alle omstandigheden. Dat is vrijheid van meningsuiting. En ik luister, begrijp en leer van Hermsen. Dan ontstaat er een dialoog die in vrijheid gevoerd moet kunnen worden. Daar horen dus geen “piemels bij die ergens ingestopt moeten worden”. Geen geraaskal, maar de dialoog in vrijheid gevoerd.

Onlosmakelijk met vrijheid verbonden is gelijkheid. “Alle mensen zijn gelijk in rechte”. Het gaat in dit verband heel vaak om rechtsgelijkheid. Artikel 1 van onze Grondwet verwoordt dit gelijkheidsbeginsel als volgt:

“Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.”

Het tweede deel van dit artikel wijst op een duidelijk verbod op discriminatie: iedereen is gelijk ongeacht godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook. Het is jammer dat Nederlandse rechters alle overige wetten niet mogen toetsen aan onze Grondwet. Dat privilege is volkomen onterecht voorbehouden aan de wetgevende macht in Nederland, i.c. de Regering c.q. de Volksvertegenwoordiging. In ons omringende landen zijn de Trias Politica zuiverder doorgevoerd. Dit is meteen de reden dat Nederlandse rechters vaak uitwijken naar het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). En laat dit nu weer juist interessant zijn bij het toetsen van onze vrijheid van meningsuiting.

Vrijheid en Gelijkheid verliezen aan kracht als zij niet worden verbonden door Broederschap. Besef overigens dat “fraternité” in de 19^e eeuw vanzelfsprekend was en “solidarité féminine” (zusterschap) minder gangbaar. Het feminisme kwam pas echt op gang tegen het einde van die 19^e eeuw. Waarbij we voor het gemak Marianne als symbool van “de vrijheid die het volk leidt” (La liberté guidant le peuple door Eugène Delacroix) even buiten beschouwing laten. Tegenwoordig verstaan we onder broederschap natuurlijk ook de verbondenheid tussen vrouwen onderling en tussen mannen én vrouwen. Hoezeer broederschap van belang is voor onze samenleving bleek nog weer eens uit de “Ode aan een vergeten ideaal: de broederlijkheid” van de Belgische schrijver David van Reybrouck. Daarin herinnert hij aan een tekst van de Belgische oud-premier Mark Eyskens, die ooit schreef dat de drie universele waarden uit de Franse revolutie in verschillende perioden zouden worden gerealiseerd: de gelijkheid in de negentiende eeuw, de vrijheid in de twintigste; de eenentwintigste eeuw zou dan de eeuw van de broederlijkheid moeten worden. Waaruit meteen moge blijken dat onze zuiderburen wellicht een betere vertaling hanteren van ‘fraternité’. Ook de eerste vice-president van de Europese Commissie, Frans Timmermans, schreef eind 2015 een vlammend pamflet: “Broederschap”.

In mijn management training & coaching hanteer ik de kernwaarden vrijheid en broederschap. Bij authentiek leiderschap gaat het in essentie om “vrijheid in verbinding”. Je kunt alleen jezelf zijn als er sprake is van vrijheid in denken. En doen wat jij ervaart als de juiste weg. Authenticiteit betekent letterlijk ‘eigen zijn’; niet precies zoals de anderen. Einstein zei daar het volgende over: “Everything that is really great and inspiring is created by the individual who can labor in freedom.” Tegelijkertijd staat een authentiek leider voor de uitdaging zich daadwerkelijk te verbinden met de organisatie en de mensen die hierin werkzaam zijn. Om vervolgens vanuit deze verbinding een beweging in te zetten die voortvloeit uit vrijheid in denken. De schijnbare paradox tussen vrijheid en broederschap zou een werkelijk authentieke leider moeten uitdagen tot een staaltje evenwichtskunst tussen beide universele waarden: vrijheid-in-verbinding en leider onder zijn/haar gelijken.

Met diversiteit brengen we gelijkheid nadrukkelijk terug uit de 19^e eeuw in onze hedendaagse management training & coaching. Mannen en vrouwen verdienen gelijke rechten en gelijke kansen. Uit omvangrijk onderzoek is gebleken – en blijkt vandaag de dag nog steeds – dat de aanwezigheid van meer vrouwen binnen (management) teams een significante verbetering van de bedrijfsresultaten oplevert. De cijfers liegen er niet om en elke ondernemer zou ronduit gek zijn als hij deze kans niet meteen grijpt. Het beste voornemen voor 2016 luidt dan ook: “Benoem meer vrouwen op leidinggevende posities”. Dat zal niet zonder slag of stoot gaan. Mannen zullen bewust ruimte moeten maken voor vrouwelijk talent en last but not least vrouwen zullen die ruimte daadwerkelijk moeten pakken.

Met meer Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap – juist in de vorm van veel meer diversiteit – binnen onze ondernemingen, organisaties en instituten creëren wij een betere samenleving, zelfs een betere wereld.